تمرینات و مانورهای تعادلی سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPPV)

اگر دچار سرگیجه های ناگهانی و چرخشی شده‌اید، احتمال دارد با سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPPV) روبه‌رو باشید؛ یکی از شایع‌ترین انواع سرگیجه که به‌راحتی با چند مانور برای سرگیجه قابل کنترل و درمان است. در این مطلب، ما به‌صورت واضح و مرحله‌به‌مرحله، مانورهای سرگیجه مانند مانور سرگیجه BPPV را همراه با تصاویر آموزش می‌دهیم تا بتوانید آن‌ها را در خانه و بدون نیاز به تجهیزات خاص انجام دهید. اگر به دنبال راهکاری مؤثر و علمی برای رهایی از دوران سرگیجه هستید، ادامه این مقاله را از دست ندهید و تمرینات تخصصی ما را گام‌به‌گام دنبال کنید.

اگر به دنبال یک کلینیک شنوایی سنجی معتبر با خدمات حرفه‌ای و به‌روز هستید، کلینیک آوای شریعتی با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین و تیمی از متخصصین مجرب، آماده ارائه خدمات تجویز سمعک، سنجش شنوایی و مشاوره تخصصی سمعک به شماست.
در آوای شریعتی، انجام دقیق شنوایی سنجی  با بالاترین استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که سلامت شنوایی شما در بهترین حالت قرار دارد.

همچنین اگر به دنبال اطلاعات دقیق در مورد قیمت سمعک هستید یا قصد خرید سمعک مناسب با نیاز خود را دارید، کارشناسان ما در کلینیک آوای شریعتی آماده‌اند تا شما را به‌صورت کامل راهنمایی کنند.

چک لیست مانور خانگی برای درمان سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPPV)

اگر با سرگیجه خوش‌خیم وضعیتی (BPPV) دست‌و‌پنجه نرم می‌کنید، نگران نباشید. خوشبختانه، روش‌های خانگی و اثبات‌شده‌ای برای مدیریت این نوع سرگیجه وجود دارد. در این بخش، یک چک‌لیست عملی از انواع مانور برای رفع سرگیجه را آماده کرده‌ایم که به شما کمک می‌کند بدون دارو و با تکیه بر چند تمرین ساده علائم سرگیجه را کاهش دهید.

این تمرین‌ها نوعی ورزش گوش میانی هستند که در تنظیم دوباره کریستال‌های گوش داخلی نقش مؤثری دارند. در ادامه می‌توانید مانور سرگیجه BPPV را با جزئیات اجرا، زمان نگه‌داری و نکات احتیاطی مشاهده کنید.
اگر علائم شما شدید است یا به درمان پاسخ نمی‌دهد، بهتر است از خدمات تخصصی مانند تجویز سمعک در منزل یا شنوایی سنجی در منزل استفاده کنید تا علت دقیق سرگیجه مشخص شود.

این چک‌لیست از مانورهای سرگیجه BPPV به شما کمک می‌کند تا به‌صورت منظم و کنترل‌شده، روند بهبودی را طی کنید. توصیه می‌شود پیش از شروع، یک‌بار با متخصص شنوایی‌شناسی یا پزشک مشورت کنید تا مانور مناسب شرایط بدنی شما تعیین شود.

انواع درمان و مانور برای سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم (BPPV)

یکی از مؤثرترین روش‌های درمان سرگیجه، به‌ویژه در نوع شایع آن یعنی سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم (BPPV)، انجام مانور سرگیجه است. این تکنیک‌ها کمک می‌کنند تا ذرات کریستالی موجود در گوش داخلی، که عامل اصلی ایجاد سرگیجه هستند، به محل اصلی خود بازگردند. از میان انواع مانور درمانی، دو روش مانور ایپلی (Epley) و مانور سمونت (Semont) بیشترین کاربرد و اثربخشی را دارند. در ادامه، آموزش مانور ایپلی و روش انجام مانور سمونت را مرحله‌به‌مرحله برایتان توضیح داده‌ایم تا بتوانید با آگاهی کامل، درمان بیماری BPPV را آغاز کنید.

مانور ایپلی (Epley Maneuver)

مانور ایپلی یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان سرگیجه BPPV است که به‌منظور جابه‌جایی ذرات کلسیمی در کانال خلفی گوش داخلی به کار می‌رود. با توجه به توضیحات و تصویر زیر میتوانید به راحتی تمرینات مانور سرگیجه را در منزل انجام دهید.

طریقه انجام مانور ایپلی:

1. بیمار به حالت نشسته روی تخت قرار می‌گیرد و سرش را به‌سمت طرف آسیب‌دیده (مثلاً راست) ۴۵ درجه می‌چرخاند.
2. سپس با حفظ همان وضعیت سر، به پشت دراز می‌کشد و سرش را به عقب می‌برد (به‌طوری‌که آویزان باشد). این وضعیت باید حدود ۳۰ تا ۶۰ ثانیه حفظ شود.
3. بعد، سر به سمت مخالف (چپ) ۹۰ درجه چرخانده می‌شود و مجدد حدود ۳۰ ثانیه در همان حالت باقی می‌ماند.
4. سپس بدن به‌سمت چپ چرخانده می‌شود، طوری‌که صورت بیمار رو به زمین باشد، و مجدد ۳۰ ثانیه مکث می‌شود.
5. در نهایت، بیمار به‌آرامی به حالت نشسته برمی‌گردد.

نکات مهم در انجام مانور ایپلی:

• بهتر است زیر نظر متخصص انجام شود، به‌خصوص در دفعات اول.
• بعد از انجام مانور، تا چند ساعت از خوابیدن یا خم شدن خودداری شود.
• از بالش بلند هنگام خواب استفاده شود تا سر در حالت عمودی بماند.

موارد احتیاط:

• در افراد با مشکلات گردنی یا کمردرد شدید، باید با احتیاط و مشورت پزشک انجام شود.
• در صورت تشدید علائم سرگیجه یا تهوع شدید، بلافاصله مانور را متوقف کنید.

ویژگی‌های مانور ایپلی:

• غیرتهاجمی و بدون نیاز به دارو
• اثربخشی بالا در اولین یا دومین نوبت انجام
• قابل انجام در کلینیک یا منزل با آموزش صحیح

مانور سمونت (Semont Maneuver)

مانور سمونت نیز یکی دیگر از تکنیک‌های درمانی برای سرگیجه BPPV است که بیشتر برای مواردی به‌کار می‌رود که بیمار تحمل مانور ایپلی را ندارد یا نتایج دلخواه حاصل نشده است. با توجه به توضیحات و تصویر زیر میتوانید به راحتی تمرینات مانور سرگیجه را در منزل انجام دهید.

طریقه انجام مانور سمونت:

1. بیمار به حالت نشسته روی تخت قرار می‌گیرد و سر خود را ۴۵ درجه به طرف سالم (مثلاً چپ) می‌چرخاند.
2. سپس بیمار به‌سرعت به طرف مقابل (طرف آسیب‌دیده، مثلاً راست) دراز می‌کشد و حدود ۳۰ ثانیه در همان حالت می‌ماند.
3. بعد، به‌سرعت و بدون تغییر جهت سر، به طرف دیگر (چپ) می‌چرخد و مجدد حدود ۳۰ ثانیه در همان وضعیت می‌ماند.
4. سپس به‌آرامی به وضعیت نشسته برمی‌گردد.

نکات مهم در انجام مانور سمونت:

• انجام سریع و دقیق حرکات اهمیت زیادی دارد.
• بهتر است اولین بار توسط متخصص شنوایی‌شناسی یا پزشک آموزش داده شود.
• در طول تمرین، احساس سرگیجه موقت طبیعی است.
موارد احتیاط:
• در افرادی با مشکلات قلبی یا فشار خون بالا با احتیاط انجام شود.
• انجام سریع و اشتباه مانور می‌تواند باعث تشدید علائم شود.
ویژگی‌های مانور سمونت:
• اجرای سریع‌تر نسبت به ایپلی
• مناسب برای افرادی که دچار محدودیت در خم شدن گردن هستند
• اثرگذاری خوب در موارد مقاوم به درمان

مانور فاستر (Foster Maneuver)

در میان انواع مانور برای درمان سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم، مانور فاستر (که با عنوان “مانور خانگی” هم شناخته می‌شود) یکی از ساده‌ترین روش‌هاست که بدون نیاز به تجهیزات پزشکی و حتی بدون کمک فرد دیگر قابل انجام است. این تکنیک نیز یکی از روش‌های درمان سرگیجه است که به‌ویژه برای افرادی طراحی شده که توان مراجعه مکرر به کلینیک ندارند.
مانور فاستر یکی از مانورهای سرگیجه BPPV است که به‌طور خاص روی کانال خلفی گوش داخلی تمرکز دارد و می‌تواند در کاهش علائم سرگیجه چرخشی مؤثر واقع شود.

مراحل انجام مانور فاستر (Foster) در خانه:

1. روی زانو بنشینید و سرتان را به سمت عقب ببرید (شبیه به مانور سگ سجده‌رفته).
2. سپس سرتان را به سمت طرف آسیب‌دیده (مثلاً سمت راست) بچرخانید.
3. به‌آرامی سرتان را بالا بیاورید تا در امتداد سطح کمر قرار بگیرد، در حالی‌که چرخش به سمت گوش آسیب‌دیده حفظ شده است.
4. سپس بنشینید و سرتان را به حالت طبیعی برگردانید.

زمان نگه‌داری هر موقعیت: حدود 30 تا 60 ثانیه یا تا زمانی که سرگیجه فروکش کند.

نکات مهم در انجام مانور فاستر:

• این مانور را می‌توانید به‌تنهایی در خانه انجام دهید.
• هنگام انجام تمرین، بهتر است محیط آرام و بدون عوامل محرک سرگیجه باشد.
• اگر پس از چند روز تمرین علائم ادامه داشت، حتماً به کلینیک شنوایی مراجعه کنید.

موارد احتیاط:

• افرادی که مشکل زانو، دیسک کمر یا گردن دارند، قبل از انجام مانور با پزشک مشورت کنند.
• انجام مانور در محیطی نرم مانند فرش یا تشک تمرینی توصیه می‌شود.
• احساس کمی سرگیجه یا عدم تعادل پس از تمرین طبیعی است، اما اگر تشدید شد، مانور را متوقف کنید.

مانور فاستر نیز مانند دیگر مانورهای سرگیجه، راهی علمی و بدون دارو برای کنترل BPPV است. این روش برای افرادی که دنبال روش درمان سرگیجه بدون مراجعه حضوری هستند، یک انتخاب ایده‌آل به شمار می‌رود. اگر به‌دنبال راهی ساده، در دسترس و بدون نیاز به همراه هستید، Foster می‌تواند گزینه‌ای ارزشمند باشد. این مانور جایگزین مناسبی برای مانور ایپلی هست.

بنابراین اگر به هر دلیلی قادر به انجام مانور ایپلی نیستید، می توانید از این مانور بهره ببرید  زیرا که انجام این مانور آسان تر است.

تمرینات برندت داروف (Brandt Daroff):

آنچه باید برای این تمرین سرگیجه برندت داروف انجام دهید به شرح زیر است:

• بر روی لبه تخت و یا یک سطح نسبتا سفت بنشینید.
• سر خود را با زاویه 45 درجه به سمتی که احساس سرگیجه بیشتر است، بگردانید سپس به پهلو سمت مقابل به حالت دراز کش روی تخت بخوابید.
• حدود 30 الی 60 ثانیه در این وضعیت بمانید. سپس به حالت نشسته برگردید.
• این حرکت را در جهت مخالف برای گوش دیگر تکرار کنید.

این حرکات را باید از سه تا پنج بار در یک جلسه انجام شود.

تمرینات Cawthorne-Cooksey:

تمرینات Cawthorne-Cooksey شامل مجموعه‌ای از تمرینات است . از مزایای این تمرینات این است که درحالات مختلف از جمله نشسته، ایستاده،درازکش،درحرکت  قابل انجام است ؛ بنابراین برای افرادی که محدودیت حرکتی دارند  بسیار مناسب است.

در پایین به شرح هر یک از این موارد خواهیم پرداخت:

1)حالت درازکش (مناسب برای کسانی که توانایی نشستن ندارند):

• حرکت چشم ها:
  • حرکت بالا و پایین مردمک
  • حرکت چپ و راست مردمک
  • نگاه به دور و نزدیک: این تمرین به کمک حرکت انگشت و تمرکز بر روی انگشت در حال حرکت از فاصله ی دور تا نزدیک از صورت انجام می شود.

توجه : در 3 تمرین حرکت چشمی بالا ابتدا حرکات را آهسته، سپس سرعت ببخشید.

2)حالت نشسته :

1.حرکات چشم: مانند پروتکل حالت درازکش انجام می شود.

• حرکات سر:

-خم کردن سر به سمت قفسه ی سینه سپس بالا آورن سر به گونه ای که نگاه به سقف باشد.

-چرخش افقی سر از یک سمت به سمت مقابل

• حرکات شانه: بالا بردن شانه ها وانجام حرکت دورانی
• خم شدن به جلو و برداشتن اشیا از روی زمین

توجه :دقت داشته باشید که حرکت سر ابتدا با چشمان باز به صورت آهسته، سپس با سرعت بیشتر و پس از آن با چشمان بسته انجام می شود.

3)حالت ایستاده (ممکن است نیاز به کمک داشته باشد):

1-حرکات چشم، سر و شانه مانند پروتکل نشستن انجام می شود.

2-تغییر وضعیت: تغییر از حالت نشسته به ایستاده با چشمان باز و بسته انجام و تکرار می شود.

3.پرتاب توپ: یک توپ کوچک ازیک دست به دست دیگربه گونه ای که توپ از بالای چشم ها عبور کند پرتاب می شود.

و نیز پرتاب توپ از زیر زانو از یک دست به دست دیگرانجام می شود.

4)حالت در حرکت:

1.راه رفتن : با چشمان باز و پس از آن با چشم بسته در اتاق راه بروید.

هم چنین با چشمان باز و پس از آن با چشمان بسته از یک سطح شیب دار بالا و پایین بروید.

با چشمان باز و سپس بسته از پله ها بالا و پایین بروید

2.بازی هایی را انجام دهید که نیاز به خم شدن و بلند شدن دارند مثل بولینگ و بسکتبال

توجه شود : انجام این تمرین در حالت ایستاده پیچیده تر از سایر حالات می باشد ؛ بنابراین ممکن است برای انجام آن نیاز به حضور فرد دیگری حین انجام تمرینات باشید.

درمان سرگیجه خوش خیم وضعیتی در طب سنتی

در طب سنتی، برخی روش‌ها مانند ماساژ سر و گردن، استفاده از گیاهان آرام‌بخش مانند زنجبیل، نعناع و بابونه، و مصرف دمنوش‌هایی که به بهبود گردش خون کمک می‌کنند، توصیه شده‌اند. همچنین، رعایت رژیم غذایی سالم و کاهش مصرف نمک می‌تواند به کنترل علائم کمک کند. با این حال، درمان‌های سنتی باید همراه با نظر پزشک و به‌عنوان مکمل درمان اصلی استفاده شوند.

ملاحظات پس از انجام مانورهای تعادلی چیست؟

1-پس از انجام این تمرینات، بیمار باید با احتیاط راه رفتن را آغاز کند و همچنین تا پایان روز از عقب بردن سر، یا خم شدن به جلو خودداری کند.

2-از خوابیدن به پهلوی گوش آسیب دیده تا  چند روز پس از انجام تمرینات اجتناب شود.

3-تا ۲۴ ساعت بعد از انجام تمرینات، سر بالاتر از سطح بدن قرار داشته باشد؛ یعنی حتی هنگام خواب هم از بالش با ارتفاع بلند استفاده شود.

اما چه زمانی سرگیجه و احساس گیجی رخ می دهد؟

این اتفاق زمانی رخ می دهد که اطلاعات ارسالی از اندام های تعادلی نظیر گوش و چشم و گیرنده های عمقی پوست و… با یکدیگر هم خوانی ندارند و هریک بیانگرقرارگیری بدن در موقعیت های متفاوت از یکدیگر هستند.

احساس گیجی و سرگیجه به طور کلی به دو دسته ی سرگیجه محیطی و مرکزی تقسیم می شود:

• سرگیجه محیطی: این نوع سرگیجه اغلب ناشی از بیماری هایی است که بر گوش داخلی تأثیر می گذارد ، مانند سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم (BPPV) و التهاب بخش تعادلی گوش داخلی (نوریت دهلیزی).
• سرگیجه مرکزی: این نوع سرگیجه معمولا به علت اختلال در سیستم عصبی مرکزی (مغز یا ساقه مغز) است به عنوان مثال میگرن، MS ، تومورهای مغز و ساقه ی مغز .

معمولا بیشتر سرگیجه هایی که افراد به آن مبتلا می شوند ، از دسته ی سرگیجه ی وضعیتی خوش خیم (BPPV) محسوب می شوند.

سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPPV) چیست؟

سرگیجه وضعیتی خوش خیم  که به طور ناگهانی رخ می دهد  باعث ایجاد احساس گیجی خفیف تا شدیدی در مدت زمان کوتاهی می شود و این احساس معمولاً با تغییرموقعیت سر ایجاد می شود مثلا هنگامی که سر خود را به سمت بالا یا پایین می‌برید و یا زمانی که دراز می‌کشید، یا زمانی که در حالت درازکش پهلو به پهلو می شوید یا هنگامی که از حالت دراز کش به حالت نشسته در می آیید.

اگرچه ممکن است آزاردهنده باشد، اما به ندرت جدی است.

سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPPV) چه زمانی اتفاق می افتد؟

بخش تعادلی گوش انسان از دو بخش تشکیل شده است:

1-3 مجرای نیم دایره ای

2-اتریکول و ساکول

که در تصویر پایین مشاهده می کنید.

داخل مجاری نیم دایره ای گوش از مایع پر شده است و هنگامی که فرد سر خود را حرکت می دهد این مایع  درون مجاری حرکت می کند و سلول های حساسه ای که درون این مجاری وجود دارند تحریک می شوند و متوجه حرکت بدن می شوند و پیام را به مغز ارسال میکنند

درون بخش اتریکول ساختاری به نام اتوکونیا(یا ذرات کربنات کلسیم)  وجود دارد، که این ذرات قادر به حرکت به بخش مجاری

نیستند و در صورتی بدون حرکت سر و به اشتباه در اثر ضربه به سر و اختلالات گوش داخلی و تخریب سیستم دهلیزی گوش و… از محل اصلی استقرار خود یعنی اتریکول کنده شوند و به مجاری نیم دایره ای آزاد شوند ، منجر به حرکت مایع درون مجاری نیم دایره ای و در نتیجه ارسال پیام حرکتی به مغزمی شوند در نتیجه فرد توهمی از احساس حرکت و گیجی را تجربه خواهد کرد.

در ویدیو زیر میتوانید نحوه ی رخ دادن سرگیجه وضعیتی خوش خیم و حرکت اتوکونیا و جابه جایی مایع گوش را مشاهده کنید.

 انجام مانور ها و تمرینات تعادلی چگونه منجر به بهبود سرگیجه می شوند؟  

انجام این تمرینات منجر به دو اتفاق می شود:

• ذرات بلور کربنات کلسیم از مجازی نیم دایره گوش به محل اصلی استقرار خود برمیگردند ؛ بنابراین شرایط به حالت طبیعی و نرمال خواهد شد.

2- سیستم دهلیزی یاد می‌گیرد که به سیگنال‌های درستی که از گردن، مچ پا، پاها یا چشم‌های شما می‌آیند تکیه کند تا به کمک آن تعادل را به دست آورد. ‌

آیا گزینه های درمانی دیگری به جز انجام مانورها و تمرینات تعادلی وجود دارد؟

همانطور که در ابتدای مطلب گفته شد، ممکن است پزشک در کنار انجام مانورها و تمرینات تعادلی، به ندرت داروهای ضد تهوع و سرگیجه  برای مدت کوتاهی برای شما تجویز کند.

هم چنین اگرشدت علائم به گونه ای باشد که شرایط با انجام مانورها و داروها بهبود نیافت، ممکن است پزشک انجام جراحی سیستم دهلیزی را به شما پیشنهاد دهد .

در جراحی سیستم دهلیزی رشته های عصبی در کانال نیم دایره ای آسیب دیده از بین خواهد رفت و یا خود کانال نیم دایره ای از بین می رود؛ در این صورت دیگر سیگنالی از سیستم دهلیزی به  مغز ارسال نمی شود.

برای انجام مانورها و تمرینات تعادلی باید به کجا مراجعه کنیم؟

مانورهای تعادلی حیطه ای گسترده است که فقط به بخشی از آنها در این مطلب اشاره کردیم و انجام آن در کلینیک های ارزیابی شنوایی و تعادل توسط متخصصین شنوایی شناسی (ادیولوژیست)انجام می شود.

کلینیک ارزیابی شنوایی و تعادل آوای شریعتی یکی از مراکز تخصصی درمان و توانبخشی مشکلات تعادلی و سرگیجه طبق استانداردهای بين المللی در ايران می باشد.

جهت دریافت نوبت و رزرو وقت مشاوره با شماره ذیل تماس حاصل فرمایید:

22900062-021