فیزیوتراپی سرگیجه

درمان فیزیوتراپی سرگیجه

سرگیجه ممکن است در اثر عوامل گوناگونی ایجاد شود. برای آن‌که بدانیم چه درمانی برای سرگیجه مناسب است، باید ابتدا علت آن را بررسی و سپس جهت درمان اقدام کنیم. فیزیوتراپی سرگیجه به‌عنوان یک روش درمانی مؤثر برای انواع خاصی از سرگیجه اجرا می‌شود.

علت تکان خوردن مایع گوش چیست؟

علت تکان خوردن مایع گوش و برهم‌خوردن تعادل بدن ناشی از عملکرد نامناسب سنگریزه‌ها یا کریستال‌های موجود در مایع موجود در اتریکول و ساکول و حرکت آن‌ها به داخل مجاری نیم‌دایره‌ای گوش می‌باشد. اگر کریستال‌های درون این مایع از جای مخصوص به خود جابه‌جا شوند، عملکرد خود را از دست می‌دهند و باعث می‌شوند که پیام‌های اشتباه به مغز ارسال شود.

به عنوان مثال اگر فرد سر خود را به سمت چپ خم‌ کند و این کریستال‌ها در جای خود نباشند٬ ممکن است پیامی را به مغز ارسال کنند که سر به سمت راست خم شده است. در این حالت با وجود اینکه فرد در واقع به سمت چپ خم شده‌است ولی طبق پیامی ارسالی اعصاب متصل به کریستال‌ها سر به سمت راست خم شده‌ است و این مغایرت در پیام ارسالی و واقعیت سبب بروز اختلال در پردازش مغز و سرگیجه می‌شود.

به زبان ساده مغز گیج می‌شود و برای حفظ تعادل بدن پیام‌های اشتباهی را به اندام‌ها ارسال می‌کند و همین باعث سرگیجه و ناتوانی در حفظ تعادل بدن می‌گردد.

نام این نوع سرگیجه که در زبان عامیانه به آن تکان‌ خوردن مایع گوش گفته ‌می‌شود BPPV است. BPPV مخفف عبارت Benign paroxysmal positional vertigo است و به معنای سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم می‌باشد. در این نوع سرگیجه کریستال‌های گوش داخلی از جای مخصوص خود حرکت می‌کنند و موجب می‌شوند که پیام‌های موقعیتی اشتباهی به مغز ارسال شود.

در این حالت فرد احساس می‌کند که خود و یا محیط اطراف در حال چرخیدن هستند و این در حالی است که هیچ‌کدام حرکتی ندارند.

علایم تکان خوردن مایع گوش

علایم تکان‌ خوردن مایع گوش بسیار واضح هستند.

• بیمار احساس می‌کند که خود و یا محیط اطراف در حال چرخش هستند. در بیشتر موارد این چرخش کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد. حمله سرگیجه معمولا چند ثانیه است.
• بیمار حالت تهوع و استفراغ دارد. در بیشتر موارد استفراغ روی نمی‌دهد و بیمار تنها حالت تهوع دارد.
• با تکان دادن و یا چرخش سر حملات سرگیجه‌ای تشدید می‌شود.
• بیمار می‌تواند دارای حرکات غیر ارادی چشمی باشد که به آن نیستاگموس گفته می‌شود.

درمان جابجایی مایع گوش میانی به چه صورت است؟

گفتیم که با ورود سنگ ریزه های کربنات کلسیم به داخل مجاری نیم دایره ای، شاهد سرگیجه های چرخشی کوتاه مدت خواهیم شد. بنابراین درمان این نوع از سرگیجه ها، برگرداندن سنگریزه ها به سر جایشان می باشد. در نتیجه برای درمان جابجایی مایع گوش میانی (بیماری BPPV) باید از مانورهای خاصی استفاده شود.

با توجه به مطالب فوق قرصی وجود ندارد که باعث بهبودی “جابجایی مایع گوش میانی” شود. با این حال چون یکی از دلایل ایجاد جابجایی مایع گوش میانی کمبود ویتامین D می باشد، مصرف قرص ویتامین D می تواند نقش پیشگیری کننده ای در ابتلا به BPPV داشته باشد.

با توجه به مطالب گفته شده، طب سنتی، زالو درمانی نیز برای بهبود جابجایی مایع گوش میانی گزینه مناسبی نمی باشند زیرا همانطور که ذکر شد، باید مانور و ورزش خاصی برای درمان این بیماری ارائه گردد. حال چه تمرینات و مانور درمانی برای درمان جابجایی مایع گوش میانی مورد استفاده قرار می گیرد؟ در ادامه ابتدا مانور تشخیصی این بیماری ذکر شده و سپس به مانور درمانی خواهیم پرداخت.

مانور درمانی جابجایی مایع گوش میانی

بسته به اینکه کدام یک از مجاری نیم دایره ای درگیر شده است، مانور درمانی نیز متفاوت می باشد. به عنوان مثال اگر مجرای نیم دایره ای خلفی درگیر شده باشد، از مانور Epley و Semont استفاده می شود و اگر مجرای نیم دایره ای قدامی درگیر شده باشد از مانور head hanging استفاده خواهد شد. در مواردی که مجرای نیم دایره ای افقی درگیر شود، از مانور Barbecue استفاده خواهد شد.

۱. درمان جابجایی مایع گوش میانی با مانور EPLEY

یکی از مانورهای درمان تکان خوردن مایع گوش میانی، انجام مانور Epley (ایپلی) می باشد. لزوم انجام مانور Epley، درگیری مجرای نیم دایره ای خلفی می باشد (BPPV مجرای نیم دایره ای خلفی). همانطور که گفته شد، آگاهی از درگیری مجرای نیم دایره ای خلفی توسط مانور دیکس هالپایک انجام می گیرد. مانور ایپلی باید توسط شنوایی شناس آموزش دیده در این زمینه انجام گیرد.

مراحل انجام این مانور توسط شنوایی شناس بصورت زیر می باشد:

۱. بیمار بر روی تخت نشسته و پاهایش را در جلو بدنش صاف قرار داده و بسته به سمت مجرای نیم دایره ای آسیب دیده، سر خود را ۴۵ درجه به همان سمت می چرخاند.

۲. سپس شنوایی شناس بیمار را از وضعیت نشسته به وضعیت دراز کش در آورده بطوریکه سر بیمار از تخت آویزان گردد.

۳. در حالت دراز کش سر به اندازه ۹۰ درجه به سمت مقابل چرخانده می گردد.

۴. فرد بر روی بازوی سمت سالم دراز می کشد.

۵. بیمار پاهای خود را از تخت آویزان کرده و آماده نشستن می گردد.

۶. بیمار از حالت درازکش به وضعیت نشستن می آید.

توجه داشته باشید که در هر کدام از مراحل یک دقیقه مکث صورت گیرد. لزوم انجام مناسب این آزمون ابتدا تشخیص درست بیماری و سپس آگاهی کامل از درگیری مجرای آسیب دیده می باشد. اگر مجرای نیم دایره ای آسیب دیده درست تشخیص داده نشود، در اینصورت امکان بدتر شدن سرگیجه وجود دارد.

۲. درمان جابجایی مایع گوش میانی با مانور SEMONT

مانور Semont شامل حرکت سریع بیمار از حالت دراز کشیده بر روی یک بازو به حالت دراز کشیده بر روی بازوی دیگر می باشد. بعد از دانستن این قضیه که مایع کدام گوش تکان خورده است، این آزمون توسط شنوایی شناس ماهر انجام می گیرد.

۳. درمان جابجایی مایع گوش میانی با مانور HEAD HANGING

این آزمون در افراد مبتلا به اختلال مجرای نیمدایره ای فوقانی انجام می گیرد. در آزمون head hanging فرد بیمار بر روی تخت دراز می کشد طوری که سرش کاملا از تخت آویزان باشد. در مرحله بعد بیمار سرش را بالا آورده و چانه خود را بر روی سینه اش میگذارد. بعد از یک دقیقه بیمار از تخت بلند شده و می نشیند.

تمامی مراحل این آزمون نیز باید با وقفه های یک دقیقه ای انجام گیرند. این آزمون نیز اگر به درستی انجام نگیرد احتمال بدتر شدن شرایط بیمار وجود دارد. بنابراین جهت انجام این آزمون به یک شنوایی شناس ماهر و آموزش دیده مراجعه نمایید.

۴. درمان جابجایی مایع گوش میانی با مانور BARBECUE

مانور باربیکیو (Barbecue) در مواردی انجام میگیرد که مایع مجرای نیم دایره ای افقی تکان خورده باشد. برای انجام این آزمون ابتدا باید بدانیم که مایع کدام گوش جابجا شده است. بعد از دانستن این موضوع، بیمار بصورت طاق باز می خوابد. سپس بیمار را ۳۶۰ در جهت گوش سالم می چرخانیم. این آزمون در گام های ۹۰ درجه ای انجام شده و در هر گام مکث ۳۰ ثانیه ای صورت می گیرد.

چند قرص درمان جابجایی مایع گوش میانی:

برای درمان جابجایی مایع گوش‌میانی از دارو‌های تقویتی همچون ویتامین D و داروهایی که باعث افزایش گردش خون در سیستم تعادلی می‌شوند‏، استفاده می‌شود. معمولا داروهای سرکوب‌کننده سیستم تعادلی گوش نیز برای بیمار تجویز می‌گردد.

• بتاسرک
• بتاهیستین
• سیناریزین
• دیمن‌هیدرینات
• ویتامین‌D

باید توجه داشت که داروهای فوق می‌بایست توسط پزشک متخصص سرگیجه و پس از معاینه شما تجویز شوند و هیچگاه نباید به صورت خودسر مصرف شوند. زیرا هر دارو عوارض جانبی خاص خود را دارد و ممکن است با داروهایی که می خورید تداخل داشته و سبب بروز مشکلات دیگری در شما شود.در کلینیک آوای شریعتی با تماس تلفنی و تعیین وقت قبلی به راحتی می توانید توسط پزشک حاذق معاینه شده و با بهترین روش، درمان شوید.

علل و عوامل گوناگون ایجاد سرگیجه

سرگیجه در بسیاری از افراد در اثر اختلال در گوش داخلی که با سیستم تعادلی مرتبط است، اتفاق می‌افتد. مواردی چون التهاب دهلیزی، عفونت گوش داخلی یا اختلال‌هایی دیگر در عملکرد این بخش، می‌تواند سبب شود پیام‌هایی کاذب از بخش تعادلی به مغز برسد و شخص احساس سرگیجه کند.

سایر عواملی که می‌توانند در فرد ایجاد احساس سرگیجه کنند،این موارد هستند:

• ضربه به سر
• حملات وضعیتی و ناگهانی
• اختلال در فشار خون
• تومور
• بیماری ام‌اس
• کمبود آب بدن
• عوارض برخی داروها
• اختلال در عملکرد قلب و خون‌رسانی
• …

این‌که فرد سرگیجه را در چه شرایطی تجربه می‌کند، مثلا در شرایط عادی و به صورت ناگهانی رخ می‌دهد یا در هنگام تغییر وضعیت پیش می‌آید و مواردی از این قبیل در تشخیص نوع سرگیجه مهم است. فیزیوتراپی سرگیجه روشی کارآمد برای درمان دانسته می‌شود.

آیا سرگیجه نگران کننده است؟

همه‌ی انواع سرگیجه نشانه‌ی اختلالاتی جدی و حاد در بدن نیستند که نگران‌کننده باشند اما با توجه به این‌که سرگیجه در برخی موارد نشانه‌ی بیماری‌های حادی است، باید حتما علت آن بررسی شود. ضمنا سرگیجه با هر علتی که باشد در انجام امور روزمره فرد اختلال ایجاد می‌کند. تصور کنید فردی که سرگیجه دارد نمی‌تواند رانندگی کند، راه برود و کارهای شخصی خود را به‌درستی انجام دهد. فرد از انجام وظایف شغلی خود بازمی‌ماند و زندگی‌اش با مشکلات زیادی مواجه می‌شود.

چنین اختلالاتی قطعا فرد را ناکارآمد می‌کند و پیامدهای منفی مادی و روانی قابل توجهی برای او خواهد داشت بنابراین ناچار است جهت درمان این عارضه کند که فیزیوتراپی سرگیجه یکی از این روش‌های درمانی است.

فیزیوتراپی سرگیجه چگونه به فرد بیمار کمک می‌کند؟

تشخیص نوع سرگیجه امری دشوار است و نیازمند طی مراحل گوناگون است. حتی گاهی متخصصان و کارشناسان در تشخیص نوع و عامل آن با یکدیگر مشورت می‌کنند و ممکن است اختلافاتی هم در نظر داشته باشند.

فیزیوتراپی سرگیجه معمولا شامل حرکات و مانورهایی است که چندان وابسته به علت سرگیجه نیست اما آن را بهبود می‌بخشد و نتیجه‌ی نهایی آن مطلوب است. فیزیوتراپی سرگیجه معمولا با رویکرد توان‌بخشی وارد عمل می‌شود و پروسه‌ی آن شامل انجام تست‌هایی یکپارچه است.

فیزیوتراپی سرگیجه با نام وستیبولار شناخته می‌شود و از بهترین راه‌ها برای درمان این عارضه است. برای انواع خاصی از سرگیجه که در هنگام حرکت تشدید می‌شوند، این روش در بهبود تأثیر دارد. در حقیقت سرگیجه‌هایی که هنگام حرکت تشدید می‌شوند، به مشکلات گوش داخلی و سیستم وستیبولار ربط دارند. به همین دلیل با حرکات فیزیوتراپی سرگیجه بهبود پیدا می‌کنند.

فرایند و روش‌های فیزیوتراپی سرگیجه

فیزیوتراپی سرگیجه طی روش‌ها و مراحلی انجام می‌شود که در ادامه آن‌ها را شرح می‌دهیم. این روش‌ها همگی باید با نظارت کارشناس این امر اجرا شود تا استانداردهای آن رعایت گردد. روش‌های فیزیوتراپی سرگیجه شامل خوگیری، جبران کمبودها، تمرینات حفظ تعادل، آموزش و نگهداری است.

• خوگیری: در ابتدای ابتلا به سرگیجه، بدن با این وضعیت ناآشناست. هدف از تمرینات خوگیری در فیزیوتراپی سرگیجه، شبیه‌سازی شرایطی است که سرگیجه در آن رخ می‌دهد. درواقع این کار نوعی حساسیت زدایی برای بدن است تا کم‌کم به وضعیت سرگیجه خو بگیرد. نتیجه این است که به مرور، علائم سرگیجه کاهش خواهند یافت.
• جبران کمبودها: بدن ارگان‌ها و اندام‌های گوناگونی دارد که باهم هماهنگ هستند و می‌توانند کاستی‌های یکدیگر را نیز جبران کنند. در این روش از فیزیوتراپی سرگیجه تلاش می‌شود از سایر سیستم‌های بدن شامل برخی نواحی مغز، چشم و مفاصل حرکتی در پاها برای ایجاد تعادل و جبران کاستی بخش تعادلی گوش استفاده شود. به این ترتیب اطلاعاتی حرکتی مورد نیاز سر فراهم می‌شود و تعادل آسان‌تر برقرار خواهد شد.
• تمرینات حفظ تعادل: برای ایجاد گام‌های استوارتر تمریناتی انجام می‌شود. این تمرینات در فیزیوتراپی سرگیجه به ایجاد قدرت در حرکت و حفظ حالت کمک می‌کنند. با انجام این تمارین، الگوهای حرکتی به‌تدریج به شرایط نرمال نزدیک می‌شوند.
• آموزش: برخی از عوامل ایجاد سرگیجه، سبک اشتباه در انجام حرکات روزمره است. در فیزیوتراپی سرگیجه کارشناس حرکاتی را به بیمار آموزش می‌دهد که آن‌ها را در مراحل روتین زندگی خود انجام دهد. در نتیجه‌ی این آموزش‌ها، درمان در مراحل ریکاوری نیز ادامه می‌یابد و سرگیجه را کاهش می‌‌دهد.
• نگهداری: اگر سرگیجه ادامه یابد و بهبودی کامل حاصل نشود، فیزیوتراپیست برخی درمان‌ها را به صورت دوره‌ای و مقطعی پیشنهاد می‌کنند. در این مرحله از فیزیوتراپی سرگیجه، درمان در هر زمان که سرگیجه شدت یافته باشد، انجام می‌شود.

روش خوگیری که به کنار آمدن با سرگیجه کمک می‌کند، اصل مهمی در فیزیوتراپی سرگیجه است. بیماران باید بدانند ممکن است درمان کامل حاصل نشود اما با این روش‌ها می‌توان میزان آزار و اختلالی که سرگیجه در زندگی ایجاد می‌کند، کاهش داد.

بازخورد فیزیوتراپی سرگیجه چگونه ارزیابی می‌شود؟

روش فیزیوتراپی سرگیجه حدود ربع قرن است که با پژوهش‌های جانبی اجرا و ارزیابی می‌شود. پژوهش‌ها و ارزیابی‌ها در رابطه با تأثیر فیزیوتراپی سرگیجه (وستیبولار) نشان داده‌اند که بیماران در نتیجه‌ی انجام این فرایند، موفقیت بیشتری در حفظ تعادل داشته‌اند. به‌طور دقیق‌تر، تعداد دفعات از دست دادن تعادل و زمین خوردن در آن‌ها کم‌تر شده است و در نتیجه کارایی بهتری در انجام فعالیت‌های روتین زندگی یا وظایف شغلی داشته‌اند.

فیزیوتراپی سرگیجه همچنین می‌تواند در منزل پیگیری شود به این صورت که فیزیوتراپیست تمرین‌هایی به بیمار می‌دهد تا آن‌ها را طبق دستورالعمل در منزل انجام دهد.

چهار تا شش هفته زمان لازم است تا تأثیر فیزیوتراپی سرگیجه احساس شود. بنابراین نباید در همان هفته‌های آغازین با مشاهده نکردن تأثیر، کار را رها کنید. سوای این امر باید به متغیرهای دیگر هم توجه داشته باشید. مواردی نظیر این‌که:

• چه مدت از ابتلای شما به سرگیجه می‌گذرد؛
• فیزیوتراپی سرگیجه را تا چه میزان پیگیری می‌کنید و صحیح انجام می‌دهید؛
• شدت علائم سرگیجه در شما چقدر است؛
• به کدام بیماری‌ها و مشکلات زمینه‌ای دیگر مبتلا هستید که ممکن است روند درمان با فیزیوتراپی سرگیجه را کند‌تر کند.
• آیا ناگزیر از مصرف داروهایی هستید که ایجاد سرگیجه می‌کنند؛
• …

فیزیوتراپیست تمام این موارد را با شما بررسی می‌کند. شما باید نهایت همکاری را با او در انجام فیزیوتراپی سرگیجه داشته باشید تا سریع‌تر و با کیفیت بهتری نتیجه بگیرید. ضمنا محل درگیری بخش تعادلی گوش باید بررسی شود تا تمرین‌های مناسب به فرد داده شود.

سوالات مهم در حوزه فیزیوتراپی سرگیجه