کم شنوایی یک اختلال حسی است که اغلب دست کم گرفته می‌شود. بسیاری از افرادی که با کاهش شنوایی مواجه هستند، تصور می‌کنند که اگر سمعک نزنند، تنها صدای اطراف را کمتر می‌شنوند. اما حقیقت این است که بی‌توجهی به استفاده منظم از سمعک می‌تواند پیامدهای عمیق‌تر و پایدارتری بر مغز، عملکرد شناختی و سلامت روانی فرد داشته باشد. از دیدگاه متخصص، شنوایی صرفاً مربوط به گوش نیست؛ بلکه بخشی از عملکرد پیچیده پردازش مغز است.
هنگامی که سیگنال‌های صوتی به طور مداوم و کامل به مغز نرسند (کم شنوایی اصلاح نشده)، نواحی مرتبط با شنوایی به مرور دچار افت عملکرد می‌شوند و این وضعیت می‌تواند بر مهارت‌های گفتاری، درک کلمات، تعاملات اجتماعی و مهم‌تر از همه، سلامت شناختی فرد اثر بگذارد. در این مقاله، به بررسی جامع مهم‌ترین عوارض استفاده نکردن از سمعک می‌پردازیم که شامل آسیب‌های روانی، تحلیل توانایی پردازش مغزی و افزایش خطر ابتلا به زوال عقل است.
| جنبه بررسی | مزایای استفاده از سمعک | عوارض استفاده نکردن از سمعک |
|---|---|---|
| سلامت شناختی (مغز و حافظه) | بهبود پردازش شنیداری، حفظ تحریک مغزی، کاهش خطر زوال عقل و آلزایمر | کاهش تحریک مغز، افزایش خطر زوال عقل، افت عملکرد شناختی |
| سلامت روان | کاهش افسردگی و اضطراب، افزایش اعتماد به‌نفس و نشاط | افسردگی، اضطراب، احساس طردشدگی، کاهش انگیزه و لذت زندگی |
| کیفیت زندگی | بهبود ارتباطات خانوادگی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی | انزوای اجتماعی، گوشه‌گیری، نارضایتی از زندگی، احساس تنهایی |
| ارتباط گفتاری و اجتماعی | درک بهتر گفتار در محیط‌های شلوغ، برقراری ارتباط مؤثر با اطرافیان | دشواری در درک گفتار، سوء‌تفاهم، خستگی شنیداری، کاهش مشارکت در گفتگوها |
| پیشگیری از "محرومیت شنوایی دیررس" | حفظ عملکرد هر دو گوش در بلندمدت | افت تشخیص گفتار در گوش بدون سمعک، تحلیل توانایی شنیداری |
| سلامت فیزیکی و ایمنی فردی | شنیدن هشدارها (زنگ در، ترافیک، آلارم‌ها)، افزایش امنیت شخصی | خطر تصادف، سقوط و آسیب‌های فیزیکی به‌دلیل نشنیدن هشدارها |
| هزینه‌های درمانی در بلندمدت | کاهش مراجعات پزشکی ناشی از عوارض روانی و شناختی | افزایش هزینه‌های درمانی و مراقبتی تا ۴۶٪ در ۱۰ سال |
| فعالیت اجتماعی و شغلی | بهبود بهره‌وری، افزایش مشارکت در کار و اجتماع | کاهش عملکرد شغلی، احساس ناتوانی و گوشه‌گیری از جامعه |
| رضایت خانواده و اطرافیان | کاهش تنش‌های خانوادگی، ارتباط مؤثرتر با نزدیکان | افزایش استرس اطرافیان به دلیل تکرار مکرر گفتگوها |
مضرات نزدن سمعک
کم شنوایی می‌تواند باعث بروز چند نوع ناتوانی شود؛ مشکلات در تشخیص گفتار، به ویژه در شرایط دشوار، بزرگ‌ترین منبع شکایت است. دیگر ناتوانی‌ها ممکن است شامل کاهش توانایی در تشخیص، شناسایی و موضع یابی صداها باشد (مثلاً اصوات زنگ در، تلفن، ترافیک). این اختلال ارتباطی نه تنها بر فرد مبتلا تأثیر می‌گذارد، بلکه بر اطرافیان او نیز اثر می‌گذارد. نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که کم‌شنوایی اصلاح نشده با کیفیت پایین زندگی، انزوا، کاهش فعالیت اجتماعی و افزایش علائم افسردگی مرتبط است. همچنین ارتباط قابل توجهی بین کم‌شنوایی اصلاح نشده و اختلالات شناختی مشاهده شده است.
اگرچه هنوز ثابت نشده که کم‌شنوایی به تنهایی موجب کاهش رفتار شناختی می‌شود، اما شواهد غیر مستقیم نشان می‌دهند که درمان زودهنگام کم‌شنوایی (مثلاً با سمعک) می‌تواند تأثیرات منفی را کاهش دهد. در کشورهای توسعه یافته، غالباً نوع کم‌شنوایی از نوع حسی عصبی (sensorineural) است که شامل آسیب به حلزون و سلول‌های مویی می‌شود؛ این آسیب باعث کاهش شدت صدا (attenuation) و ایجاد اعوجاج (distortion) می‌شود. این ناتوانی‌ها شامل موارد زیر هستند:
- کاهش توانایی در تشخیص گفتار
- دشواری در تشخیص گفتار در محیط‌های پر سروصدا یا حالت بازتابی
- کاهش توانایی موضعی سازی صداها
- تأخیر در شناخت صدا
- نبود توانایی در شنیدن صداهای هشداردهنده (مثلاً زنگ در، صدای ترافیک)
- کاهش لذت از صداهایی مثل موسیقی یا صدای طبیعت
برای جبران این‌ها، افراد کم‌شنوا مجبورند تلاش شناختی بیشتری انجام دهند، تمرکز بیشتری به خرج بدهند، که خود باعث خستگی اضافی می‌شود. در ادامه به بررسی مهم ترین عوارض استفاده نکردن از سمعک می پردازیم:
1. عوارض شناختی و عصبی؛ تهدیدی جدی برای سلامت مغز
کاهش عملکردهای شناختی مهم‌ترین و جدی‌ترین پیامد عدم استفاده از سمعک است. تحقیقات اخیر، از جمله مرورهای سیستماتیک و متاآنالیزها، ارتباط قوی‌ای بین کم شنوایی اصلاح نشده و افت عملکرد شناختی و زوال عقل (دمانس) را تأیید می‌کنند.
-
ارتباط کم شنوایی با زوال عقل و آلزایمر
- افزایش ریسک زوال عقل: کم شنوایی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خطر قابل اصلاح برای دمانس(زوال عقل) شناسایی شده است. طبق کمیسیون لانست ۲۰۲۰، کم شنوایی درمان نشده در میانسالی، ۹٪ از موارد زوال عقل را به خود اختصاص می‌دهد.
- کاهش خطر افت شناختی با سمعک: استفاده از ابزارهای توانبخشی شنوایی (سمعک و کاشت حلزون) با کاهش ۱۹ درصدی در مخاطرات افت شناختی بلندمدت مرتبط است. علاوه بر این، استفاده از این دستگاه‌ها در کوتاه مدت با بهبود ۳ درصدی در نمرات آزمون‌های شناختی عمومی همراه بوده است.
- نتایج امیدوار کننده مطالعات: نتایج مطالعه ACHIEVE در سال ۲۰۲۳ نشان داد که استفاده از سمعک در افراد مسن با کم شنوایی، به خصوص در افرادی که در معرض خطر بالاتر دمانس بودند، افت شناختی را طی ۳ سال تا ۴۸٪ کاهش می‌دهد .
-
خستگی ذهنی و افزایش بار شناختی
هنگامی که فردی با کاهش شنوایی تلاش می‌کند مکالمات روزمره را دنبال کند، مغز او مجبور می‌شود انرژی شناختی زیادی را صرف پردازش اطلاعات ناقص کند (فرضیه بار شناختی). این تلاش ذهنی مداوم و افزایش بار شناختی ناشی از گوش دادن با زحمت، منجر به خستگی مزمن ذهنی می‌شود . این خستگی:
- توانایی حافظه و تمرکز را کاهش می‌دهد .
- انرژی لازم برای عملکردهای اجرایی و سایر وظایف شناختی مانند رمزگذاری حافظه را منحرف می‌کند.
-
تحلیل مسیرهای عصبی (رگرسیون آوایی و محرومیت شنوایی)
عدم تحریک کافی اعصاب شنوایی یکی از مهم‌ترین عوارض استفاده نکردن از سمعک است. مغز برای عملکرد بهینه، به محرک‌های کافی نیاز دارد.
- رگرسیون آوایی: وقتی سیگنال‌های صوتی به طور مداوم به مغز نرسند، مغز به مرور توانایی پردازش صداها را از دست می‌دهد (رگرسیون آوایی). این وضعیت می‌تواند اثربخشی درمان‌های بعدی با سمعک را کاهش دهد.
- محرومیت حسی: فرضیه محرومیت حسی (Sensory deficit hypothesis) بیان می‌کند که کمبود ورودی حسی می‌تواند منجر به تغییرات ساختاری در مغز شود، از جمله کاهش حجم در قشر شنوایی اولیه و لوب گیجگاهی راست، که بر توانایی‌های شناختی تأثیر می‌گذارد.
- محرومیت شنوایی دیررس یک طرفه: استفاده تنها از یک سمعک در کم شنوایی دو طرفه می‌تواند منجر به محرومیت شنوایی دیررس در گوش بدون سمعک شود، که به صورت کاهش توانایی تشخیص گفتار در آن گوش بروز می‌کند و ممکن است برگشت‌پذیر نباشد. این خود دلیلی محکم برای تجویز دوگوش سمعک است.
2. عوارض روان شناختی و اجتماعی (افسردگی، انزوا)
کم شنوایی درمان نشده نه تنها یک چالش فیزیکی است، بلکه ابعاد وسیعی از سلامت روان و ارتباطات اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
-
انزوا و کاهش مشارکت اجتماعی
فرد کم شنوا، به دلیل مشکل در دنبال کردن مکالمات، از درخواست تکرار خجالت زده می‌شود و به تدریج تمایل به کناره‌گیری از موقعیت‌های اجتماعی، مهمانی‌ها، تئاتر و سینما پیدا می‌کند.
- این کناره گیری منجر به انزوای اجتماعی و تنهایی می‌شود.
- انزوای اجتماعی و تنهایی خود از عوامل خطر قوی برای زوال عقل هستند.
- سمعک می‌تواند با بهبود ارتباطات، اتصال اجتماعی را تقویت کند و تنهایی را کاهش دهد.
-
افزایش اضطراب و افسردگی
افرادی که از سمعک استفاده نمی‌کنند، بیشتر اظهار می‌کنند که احساس غم، افسردگی، نگرانی و آشفتگی عاطفی دارند. ناتوانی در برقراری ارتباط صحیح می‌تواند منجر به استرس، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس شود. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از سمعک می‌تواند علائم افسردگی را کاهش دهد.
3. خطرات جسمی و ایمنی
کم شنوایی اصلاح نشده فراتر از یک مشکل ارتباطی، می‌تواند به یک تهدید جدی برای ایمنی و سلامت جسمانی فرد تبدیل شود .
- نشنیدن هشدارهای حیاتی: نشنیدن صداهای هشداردهنده محیطی مانند بوق ماشین، زنگ خطر یا آژیر آتش نشانی می‌تواند منجر به حوادث جدی مانند تصادفات شود.
- افزایش خطر سقوط: مطالعات نشان داده‌اند که افراد دچار کم شنوایی، به ویژه سالمندان، بیشتر در معرض خطر سقوط یا زمین خوردن هستند و این امر ممکن است با کاهش تعادل و دشواری در جهت‌یابی محیطی مرتبط باشد.
عوارض استفاده نکردن از سمعک در سالمندان
عدم استفاده از سمعک در سالمندان می‌تواند تأثیرات منفی گسترده‌ای بر سلامت روانی، اجتماعی و فیزیکی آن‌ها داشته باشد. سالمندانی که کم‌شنوایی دارند و از سمعک استفاده نمی‌کنند، ممکن است با مشکلات جدی روبرو شوند، برای مثال:
- زوال عقل
استفاده نکردن از سمعک باعث کاهش تحریک مغزی می‌شود. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که کم‌شنوایی اصلاح‌نشده با افزایش خطر زوال عقل و اختلالات شناختی همراه است. به ویژه در سالمندان، استفاده از سمعک می‌تواند از افت حافظه و عملکرد مغزی جلوگیری کند.
- افسردگی و اضطراب
بسیاری از سالمندان مبتلا به کم‌شنوایی، زمانی که از سمعک استفاده نمی‌کنند، احساس انزوا و افسردگی پیدا می‌کنند. ناتوانی در شنیدن صحیح گفتار در جمع‌های خانوادگی و دوستانه می‌تواند منجر به کاهش ارتباطات اجتماعی و احساس طردشدگی شود.
- انزوای اجتماعی
عدم استفاده از سمعک باعث می‌شود که سالمندان در جمع‌های اجتماعی شرکت نکنند. این انزوا می‌تواند بر سلامت جسمی و روحی آن‌ها تأثیر بگذارد. مطالعات نشان داده‌اند سالمندانی که از سمعک استفاده می‌کنند، روابط اجتماعی و خانوادگی بهتری دارند.
- افزایش خطر تصادف و سقوط
کم‌شنوایی درمان نشده می‌تواند در تشخیص خطرات محیطی مانند ترافیک، زنگ در یا آلارم‌های خطر کمک کند. سالمندان بدون سمعک ممکن است نتوانند این هشدارها را به موقع بشنوند، که این امر می‌تواند منجر به تصادفات و آسیب‌های فیزیکی شود.
عوارض عدم استفاده از سمعک در کودکان
استفاده نکردن از سمعک در کودکان می‌تواند تأثیرات منفی شدیدی بر رشد شنوایی، گفتار و اجتماعی آن‌ها داشته باشد. در زیر به برخی از این عوارض اشاره می‌کنیم:
- تأخیر در رشد گفتاری و زبانی
کودکان در سنین اولیه به شدت به ورودی‌های شنیداری برای توسعه زبان و گفتار نیاز دارند. کم‌شنوایی درمان نشده می‌تواند باعث تأخیرات قابل توجهی در یادگیری صحبت کردن و درک زبان شود. استفاده از سمعک در این سنین می‌تواند به پیشرفت‌های زبانی و ارتباطی کمک کند.
- مشکلات در تحصیل
کودکانی که از سمعک استفاده نمی‌کنند، ممکن است نتوانند به درستی در کلاس‌های درسی و تعاملات اجتماعی در مدرسه شرکت کنند. این مسئله می‌تواند به کاهش تمرکز و عملکرد تحصیلی منجر شود و در بلندمدت بر اعتماد به‌نفس کودک تأثیر بگذارد.
- کمبود اعتماد به نفس و احساس انزوا
کودکانی که شنوایی ناقص دارند و از سمعک استفاده نمی‌کنند، معمولاً احساس تفاوت و انزوا می‌کنند. آن‌ها ممکن است از مشارکت در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی خودداری کنند و این امر بر رشد اجتماعی و شخصیتی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
- ناتوانی در یادگیری اجتماعی و ارتباط با همسالان
کم‌شنوایی می‌تواند مانع از برقراری ارتباط مؤثر کودک با همسالانش شود. این ناتوانی می‌تواند منجر به ایجاد فاصله اجتماعی و کاهش تعاملات مثبت با دیگر کودکان شود که بر توانایی کودک در یادگیری مهارت‌های اجتماعی تأثیر می‌گذارد.
- افزایش مشکلات رفتاری
کودکانی که کم‌شنوایی دارند و از سمعک استفاده نمی‌کنند، ممکن است بیشتر دچار مشکلات رفتاری و تنش‌های عاطفی شوند. این مشکلات می‌تواند به دلیل احساس ناتوانی در ارتباط برقرار کردن و فهم محیط اطراف باشد.
- عواقب بلندمدت بر سلامت روان
اگر کم‌شنوایی در کودکان درمان نشود، ممکن است در آینده مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی ایجاد شود. استفاده به موقع از سمعک می‌تواند به پیشگیری از این مشکلات کمک کند و کودک را در مسیر رشد سالم نگه دارد.
چرا استفاده مداوم از سمعک ضروری است؟
استفاده از سمعک نه تنها برای بهتر شنیدن، بلکه برای حفظ عملکرد طبیعی مغز و جلوگیری از تحلیل رفتن مسیرهای عصبی شنوایی، کاملاً ضروری است. این یک باور غلط رایج است که سمعک باعث تنبلی گوش می‌شود. در واقع، برعکس این موضوع صادق است: سمعک به مغز کمک می‌کند سیگنال‌های شنوایی را بهتر پردازش کند و مسیرهای عصبی شنوایی را فعال نگه می‌دارد. حذف تدریجی داده‌های شنیداری (در صورت عدم استفاده از سمعک) است که به مرور باعث کاهش توانایی مغز در پردازش صداها می‌شود.
چند ساعت در روز باید از سمعک استفاده کرد؟
بهترین حالت این است که فرد در تمام ساعات بیداری از سمعک استفاده کند. استفاده مکرر و پیوسته به مغز فرصت می‌دهد تا:
- به ورودی‌های جدید صوتی عادت کند و توانایی تفکیک صداهای مهم را پیدا کند .
- صداهای پس زمینه تکراری و بی‌اهمیت (مثل صدای باد یا تنفس) را فیلتر کند.
هرچه مدت زمان استفاده از سمعک در طول روز بیشتر باشد، مغز بهتر با آن سازگار شده و تجربه شنیداری طبیعی‌تری فراهم می‌شود.
مشاوره رایگان و تجویز سمعک در کلینیک آوای شریعتی
در کلینیک شنوایی سنجی آوای شریعتی تحت نظر خانم دکتر رسولی فرد، شما می‌توانید از خدمات مشاوره رایگان و تجویز سمعک بهره‌مند شوید. این کلینیک با استفاده از تجهیزات پیشرفته و متخصصان مجرب، بهترین گزینه‌های سمعک را متناسب با نیازهای شما پیشنهاد می‌دهد. برای دریافت مشاوره رایگان و اطلاعات بیشتر درباره قیمت سمعک و خرید انواع سمعک، با کلینیک شنوایی سنجی آوای شریعتی تماس بگیرید!
نتیجه‌گیری: پیشگیری از عوارض استفاده نکردن از سمعک
عوارض استفاده نکردن از سمعک شامل مجموعه‌ای از مشکلات جدی است که از افزایش خستگی ذهنی و انزوای اجتماعی گرفته تا افزایش قابل توجه خطر زوال عقل و آلزایمر را در بر می‌گیرد . با توجه به شواهد علمی مستند (مانند مطالعات متاآنالیز و ACHIEVE) که نشان می‌دهند استفاده از وسایل توانبخشی شنوایی با کاهش ریسک افت شناختی و بهبود کیفیت زندگی مرتبط است، بر متخصصان بالینی واجب است که بیماران کم شنوا را به استفاده سریع و مداوم از سمعک ترغیب کنند تا از این مخاطرات پیشگیری شود . اگر شما یا عزیزانتان از کم شنوایی رنج می‌برید، تأخیر در دریافت سمعک یا عدم استفاده منظم از آن، صرفاً به معنای از دست دادن صداها نیست؛ بلکه به معنای تهدید سلامت بلندمدت مغز است.
